Choroby zębów i przyzębia: najczęstsze dolegliwości w jamie ustnej

Choroby zębów i przyzębia to problem, który codziennie dotyka całkiem spory odsetek populacji. Mogą one przydarzyć się każdemu – bez względu na wiek, kondycję czy status społeczny. Często spowodowane są brakiem odpowiedniej higieny jamy ustnej, ale niektóre z nich mogą pojawiać się nawet wtedy, gdy o zęby dba się odpowiednio. Jak rozpoznać te najczęściej występujące i jak się zabezpieczyć przed ich występowaniem?

Czym są choroby przyzębia?

Choroby dziąseł i przyzębia to grupa dolegliwości, obejmująca swoim zasięgiem zespół tkanek otaczających szyjki i korzenie zębów. Przyzębie (w którego skład wchodzą m.in. ozębna, błona śluzowa wyrostka zębodołowego i dziąsło) stanowi aparat umocowujący zęby w zębodole i odżywiający je.

Zwyczajowo choroby zapalne przyzębia dzieli się na choroby zapalne dziąseł i choroby zapalne przyzębia.

Zapalenie dziąseł to zwykle pierwszy i stosunkowo łatwy w leczeniu etap chorób przyzębia. Najczęstszymi objawami zapalnych problemów z dziąsłami są:

• krwawienie z dziąseł podczas szczotkowania zębów;
• tkliwość i obrzęk dziąseł;
• pieczenie dziąseł;
• zaczerwienienie;
• suchość i niesmak w ustach;
• nieświeży oddech.

Zbagatelizowane zapalenie dziąseł może przekształcić się w zapalenie przyzębia i wywołać niszczenie tkanek otaczających ząb. Konsekwencją są problemy z dziąsłami, takie jak ich cofanie się, odsłonięcie szyjek zębowych i korzeni zębów, a w skrajnych przypadkach rozchwianie zębów i ich utrata.

Należy pamiętać o tym, że zapalenie przyzębia obejmuje także kość i więzadła zęba. Zmiany, które nastąpią w przebiegu choroby, są nieodwracalne.

Trzeba również wiedzieć o tym, iż powikłania wynikające z chorób dziąseł i przyzębia dotykają nie tylko okolicy jamy ustnej. Stany te mają szereg powikłań ogólnoustrojowych, takich jak:

• zwiększenie tempa rozwoju miażdżycy i płynący z niego wzrost ryzyka udaru mózgu;
• pogorszenie przebiegu cukrzycy;
• zwiększone ryzyko wystąpienia chorób układu oddechowego;
• wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia infekcyjnych chorób serca.

Powyższe powikłania wynikają głównie z powstającymi w trakcie chorób zapalnych przyzębia tzw. kieszonek przyzębnych, które stanowią otwarte źródło infekcji. Drugą przyczyną jest zwiększona produkcja cytokin zapalnych, będących odpowiedzią na wzrost liczby bakterii na zębach, w płytce nazębnej i kamieniu nad i poddziąsłowym.

Psucie zębów – przyczyny chorób

Zniszczone zęby to często efekt braku odpowiedniej higieny. Zdarza się jednak, że zepsute zęby u dorosłych czy zepsute zęby mleczne u dzieci wynikają z innych schorzeń.

Próchnica, czyli najczęściej spotykana choroba zębów, dotykać może nawet 90% Polaków. Mało kto jednak wie, że jest to choroba zakaźna. Jest przekazywana poprzez ślinę i resztki jedzenia. Do zarażenia może więc dojść nawet w tak prozaicznych sytuacjach, jak sprawdzenie temperatury posiłku przez rodzica przed podaniem go dziecku czy całowanie dziecka w usta.

W ludzkiej ślinie znaleźć można około 700 gatunków różnych bakterii. Za zepsute zęby odpowiadają głównie Streptococcus mutans – paciorkowce, które w procesie przemiany materii wytwarzają z cukrów kwasy organiczne niszczące szkliwo. W efekcie dziurawią one  zęby.

Na zwiększenie wytwarzania kwasów przez te bakterie w głównej mierze wpływa dieta wysoko węglowodanowa, zwłaszcza bogata w cukry proste. Szczególnie szkodliwe są produkty ciągnące się, kleiste i lepkie, które oblepiają zęby i dziąsła nawet przez wiele godzin po ich spożyciu.

Inną, często wspominaną przyczyną psucia się zębów, jest kamień nazębny. Nieusuwany albo niedokładnie usuwany osad na zębach narasta i “twardnieje”, wciskając się pod dziąsła. Następnie powstają tam puste przestrzenie, będące idealnym miejscem do wylęgu bakterii – zarówno próchnicotwórczych, jak i powodujących choroby zapalne przyzębia.

Kamień nazębny może być usunięty podczas rutynowej kontroli stomatologicznej, co zajmuje zwykle od 15 do 30 minut. Najlepiej jednak nie dopuszczać do jego powstania, regularnie szczotkując i nitkując zęby.

Dowiedz się więcej: Zamień przykry obowiązek w rutynę pielęgnacyjną, czyli wszystko, co musisz wiedzieć o nitkowaniu zębów

Najczęstsze problemy z zębami

Choroby dziąseł i przyzębia  mogą być różne – zarówno pod względem przyczyny, jak i objawów. Oprócz najczęściej występującej, wspomnianej już próchnicy, nierzadko pojawiają się:

• zapalenie miazgi zęba – często jest efektem nieleczonej próchnicy. Może być też skutkiem bruksizmu (zgrzytania zębami), złamania zęba, nawykowego obgryzania paznokci, czy źle przeprowadzonego zabiegu dentystycznego (np. zbyt wysokiego wypełnienia). Charakteryzuje się bardzo silnym bólem i opuchlizną wokół zakażonego zęba. Nieleczone może nawet prowadzić do martwicy.
• zgorzel –  to efekt końcowy zapalenia miazgi, który pojawia się wraz z jej obumieraniem i gniciem. Zgorzel wymaga tzw. leczenia kanałowego. Leczona zbyt późno może skutkować utratą zęba. Rozwijające się w gnijącej miazdze bakterie mogą rozsiewać się po całym organizmie, prowadząc do licznych, poważnych powikłań – od zapalenia stawów aż po infekcyjne zapalenie wsierdzia.
• ropień okołozębowy –  ognisko zapalne powstaje zwykle w już istniejącej kieszonce zębowej na skutek osiedlania się w niej bakterii. Rozwija się szybko i dosyć boleśnie, często towarzyszy mu gorączka, opuchlizna, zaczerwienienie oraz problem z szerokim otwieraniem ust. W celu wyleczenia ropnia stomatolog zwykle nakłuwa go, następnie stosując antybiotykoterapię lub leczenie kanałowe, jeśli przyczyną jego powstania jest infekcja odzębowa.
• nadwrażliwość zębów –  to pojęcie zbiorcze, obejmujące choroby objawiające się nieprzyjemnym uczuciem. Pojawia się ono podczas spożywania zimnych lub gorących pokarmów i napojów, podczas szczotkowania zębów, gryzienia czy nawet wciągania powietrza. Nadwrażliwość wynika z odsłoniętej zębiny, która jest znacznie wrażliwsze na bodźce niż zdrowy ząb prawidłowo pokryty szkliwem. Do odsłonięcia zębiny może dojść w wyniku zgrzytania zębami, zbyt mocnego szczotkowania czy częstych zabiegów stomatologicznych.
• kwasowa erozja szkliwa – to choroba która pojawia się u coraz młodszych pacjentów, powodująca nawet psucie zębów mlecznych u dzieci. Dolegliwości spowodowane są zbyt częstą konsumpcją słodyczy, gazowanych napojów, soków, a nawet owoców. Leczenie polega zwykle na zmianie nawyków żywieniowych i wypełnieniu ewentualnie powstałych ubytków. Częstym objawem postępującej erozji jest efekt tzw. przezroczystych zębów.

Rzadkie choroby zębów – trudno rozpoznawalne dolegliwości

Oprócz najpowszechniej spotykanych chorób dziąseł i przyzębia, zęby mogą paść ofiarą także znacznie trudniej rozpoznawalnych dolegliwości. Zwykle wcale nie wynikają one z nieodpowiedniej higieny jamy ustnej, a mają swoje podłoże zupełnie gdzie indziej. Należą do nich m.in.:

• dysplazja ektodermalna – zęby osób dotkniętych tym schorzeniem mają charakterystyczny, stożkowaty kształt. Są nieprawidłowo rozstawione w szczęce, co negatywnie wpływa na żucie lub wręcz je uniemożliwia.
• zespół Marfana – zęby są stłoczone zbyt ciasno lub występuje tzw. zgryz boczny.
• choroba ziarniniakowa – wywołuje nasilone zakażenia w obrębie kanały korzeniowego i tkanek okołowierzchołkowych zęba. Nierzadko występują również liczne ropnie i przewlekłe zmiany zapalne przyzębia.

Jak zapobiegać chorobom zębów i przyzębia?

W przypadku chorób zębów łatwiej jest im zapobiegać, niż je leczyć. W trosce o zdrowy uśmiech warto stosować się do kilku zasad:

• prawidłowa higiena jamy ustnej – zęby należy dokładnie szczotkować dwukrotnie w ciągu dnia przez 2 minuty. Mycie zębów powinno obejmować również szczotkowanie języka i wnętrza policzków oraz nitkowanie zębów.
• odpowiednia szczoteczka – warto pamiętać aby dobrać szczoteczkę odpowiednią dla siebie, biorąc przy tym pod uwagę stan zębów i dziąseł. Twarde szczoteczki to dobry wybór dla palaczy czy osób nałogowo pijących kawę, podczas gdy osoby cierpiące na nadwrażliwość czy mające problemy z dziąsłami, powinny wybierać szczoteczki z bardziej miękkim włosiem;
• modyfikacja diety – jadłospis o obniżonej zawartości cukru skutecznie obniża ilość bakterii próchnicowych w jamie ustnej. Jest to szczególnie ważne zwłaszcza u dzieci, by uniknąć zepsutych zębów mlecznych. Z kolei ograniczenie nikotyny, kawy, czerwonego wina i innych produktów barwiących szkliwo ma znaczący wpływ na jego wygląd i kondycję;
• regularne wizyty stomatologiczne –  nawet małe dzieci powinny chodzić do dentysty. Pozwoli nie tylko na odpowiednią kontrolę stanu uzębienia, ale również na usunięcie nagromadzonego kamienia nazębnego.

Dowiedz się więcej: Dziecko u dentysty: kiedy pierwsza wizyta i jak się przygotować?

W większości przypadków zdrowie i piękny wygląd zębów zależą od odpowiedniej dbałości i higieny. Warto zatem zwrócić odpowiednią uwagę na ten element codziennej rutyny już u najmłodszych. Pozwoli to uniknąć stresu, bólu i innych nieprzyjemności związanych z chorobami przyzębia.

Bibliografia:

1. Banach J, Dembowska E, Górska R et al. Praktyczna periodontologia kliniczna. In:Jańczuk Z Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 2004
2. Górska R. Sprawozdanie z niezależnego panelu ekspertów na temat związku chorób przyzębia z chorobami ogólnoustrojowymi. Kardiol Pol, 2009
3. Częstość występowania chorób przyzębia u osób w wieku 35-44 lat w populacji dużych aglomeracji miejskich, Górska Renata , Pietruska Małgorzata, Dembowska Elżbieta, WysokińskaMiszczuk Joanna, Włosowicz Monika, Konopka Tomasz
4. Nowosielska A, Marciniak A, Zawadzka E. Nowoczesne metody diagnostyki próchnicy zębów. Nowa Stomatologia 2003
5.  Beck JD, Elter JR, Heiss G, Couper D, Mauriello SM, Offenbacher S. Relationship of periodontal disease to carotid artery intima-media wall thickness: the atherosclerosis risk in communities (ARIC) study. Arterioscler Thromb Vasc Biol, 2001
6. Zadurska, M., et al. Objawy dysplazji ektodermalnej według klasyfikacji Freire-Maia i Pinheiro. In: Dental Forum. 2014.
7. Latos‐Bieleńska A. Zespół Marfana–cechy kliniczne, podłoże molekularne i opieka medyczna. Nieznane? Poznane, 97
8. Olczak-Kowalczyk D, Matosek A, Adamczyk Ł, Kurenko-Deptuch M: Wpływ ozonoterapii na skład mikroflory kieszonek dziąsłowych dzieci z przewlekłą chorobą ziarniniakową. Nowa Stomatol 2010
9. Szpringer-Nodzak M. Profilaktyka stomatologiczna.W. Szpringer-Nodzak M, Wochna-Sobańska M, red.Stomatologia wieku rozwojowego, Wydaw Lek PZWL, Warszawa, 2007